باد می وزد و برگ های خشك درختان را به زیر پاهای عابرین پیاده میچرخاند،آیا برگهای پاییزی خبر از دل عابرین پیاده دارند؟ آنها كه برگها را زیر پایشان خُرد می كنند و آنهایی كه دانه دانه آنها را جمع كرده و لابلای دفتر خاطراتشان به یادگار میگذارند، شاید گروه اوّل مضطربند و از كمك اطرافیانشان ناامید شده اند. برگ ها را لِه كرده و با خودشان فكر میكنند و به چه چیز متوسّل شوند تا كمی وجود پرآشوبشان را آرامش بخشند. غافل از اینكه خداوند مهربان انسان را بی هدف و پوچ نیافریده است و خودش برای دردهای انسان درمانهایی قرار داده،تا روح انسان به وسیله آنها جلا یابد و آرام گیرد.یكی از این موهبت های الهی«قرآن كریم»كتاب آسمانی ما مسلمانان است كه راهنمای انسان به سوی حقیقت و سعادت میباشد.اضطراب چیست؟ حالتی نامطبوع همراه با انتظاری نامطمئن ازرخداد موضوعی زیان آور است باعث اختلال در یادگیری و ایجاد خطاهای بیشتر میشود،همچنین موجب ضعف و كاهش حافظه میشود.
از جمله روشهای كاهش اضطراب«تن آرامی» و «موسیقی درمانی»نام دارد.
بی شك یكی از صداهای بسیار دلنشین آوای قرآن است كه بعد از شنیدن آن گویی انسان تازه متولّد شده و احساس سبكی،سرزندگی و رهایی از قید و بندهای مادی در او پدیدارمیشود.هراس و نگرانی را از دل میزداید و در فرد شنونده ایجاد آرامش میكند.و این همان ذكر معروف در آیه : الا بذكر الله تطمئن القلوب میباشد.
260مرتبه تكرار كلمه«ذكر» در قرآن نشان دهنده با اهمیت بودن ذكر و یاد خدا توسّط انسان است و این كه آدمی را در برابر مشكلات و ناآرامی ها به آرامشی عمیق میرساند. خداوند در كتاب آسمانیش قرآن در مورد روان انسان ها به كرّات صحبت كرده،بطوری كه در حدود 6236 آیه كه در زمینه پرورش صحیح انسان و نیز درباره تأثیر سوره ها و آیات قرآن به جسم و جان انسان و دیگر موجودات وجود دارد،دو عنوان كلّی دیده میشود:عنوان اوّل تأثیر قرآن در جسم انسان كه شامل شفا یافتن افراد از امراض صعب العلاج است.كسانی هستند كه از قرآن و آیاتش شفای دردهای خود را گرفتهاند.
عنوان دوم تأثیر قرآن بر قلب و جان انسانهای مؤمن و كافر.
ابتدا دو نمونه از آیاتی كه شفا بودن قرآن را با صراحت برای مؤمنان بیان میدارند ذكر میكنیم.
و ننزّل من القرآن ما هو شِفاء و رحمة للمؤمنین(اسراء،17/82)؛ما قرآن را نازل كردیم در حالی كه شفا و رحمت است از برای مؤمنین.
و در جای دیگر میفرماید: قل هو للّذین آمنوا هدی و شفاء(فصلت،41/44)؛ای پیامبر به مردم بگو این قرآنیكه در میان شماست از برای آن كسانی كه ایمان آورده اند،هدایت و شفای درد آن هاست.و در آیهای دیگر به صورتی عام برای مردم و خاص برای مؤمنان میگوید:یا أیها الناس قد جاءتكم موعظة من ربكم و شفاء لما فی الصدور و هدی و رحمة للمؤمنین(یونس،10/57)؛ای مردم حقیقتاً از جانب خداوند برای شما موعظه ای آمد (قرآن) و آن شفای دردهایی است كه در سینه هاست و همان هدایت و رحمت است برای مؤمنین.پس دیدیم كه كلمه«شِفا»یافتن از آیات قرآن سه بار آمده است.
حال چگونه میتوان از شفای این موهبت الهی برخوردار شد؟عواملی كه قرآن را در دلها و سینهها حفظ میكند،تلاوت و مطالعه مداوم است.تلاوت قرآن مانند دیگر مستحبات آداب خاص خودش را داراست كه بر دو نوعند:ظاهری و باطنی.
و آداب باطنی نسبت به آداب ظاهری اهمیت بیشتری دارند.برای تلاوت قرآن 10 آداب باطنی لازمست كه عبارتند از:
1.فهمیدن اصل كلام؛فهم عظمت كلام،درك فضل و لطف خداوند درباره بندگان است كه این كلام را از عرش جلال خود تا سطح فهم مردم نازل فرموده است.قاری قرآن بایستی كلام الهی را درس بگیرد و بیاموزد و تنها به قرائت آن اكتفا نكند.چنان كه در سوره اعراف آیه 169 آمده است:و درسوا ما فیه؛عنی كلام الهی را فراگرفتند.همچنین قاری باید آیات الهی را با گوش جان بشنود و آن را به خاطر بسپارد چنان كه در سوره حاقه آیه 12 آمده:و تعیها اذن واعیه؛قرآن را گوش های حافظه به یاد میسپارند.
2.آگاهی به عظمت متكلّم؛قاری قرآن بدون طهارت دست به آیات قرآن نمیزند زیرا كلام خدا برایش مقدس است،پس باید باطنش نیز عاری از هر گناهی باشد زیرا برای شنیدن و درك كلماتی كه گویندهاش با عظمت است باطن و روح شنونده باید از هرگونه زشتی پاك باشد.
و هنگامی كه قرآن میخوانیم باید مُدام در ذهن خود تكرار كنیم كه گوینده این سخنان كسی است كه همه چیز را او آفریده و روزی همه دست اوست.اگر نعمت دهد از فضل اوستو اگر مجازات كند از عدلش و در نهایت اوست كه میفرماید:اینان اهل بهشت و اینان اهل دوزخند.اندیشیدن به حقایقی از این قبیل،عظمت و تعالی گوینده قرآن را بر دل مینشاند و به انسان اعتماد به نفس میدهد و هربار كه قرآن خوانده شود دلش مطمئن تر و قوی تر میشود.
3.تدبّر؛تدبّر در آیات قرآنی،انسان را در دنیایی از معارف والا و مفاهیم بلند قرار میدهد كه هیچ چیز با آن برابری ندارد.قرآن كریم به صاحبان اندیشه میفرماید:كتابٌ انزلناهُ الیك مبارك لیدبَّروا آیاته و لیتذكر أولوا الالباب (ص، 38/29)؛ قرآن كتابی است مبارك كه آنرا نازل كردیم تا مردم در آیات آن تدبّر كنند و صاحبان اندیشه،متذكر باشند.
خداوند از كسانی كه در آیات قرآن تفكر نمیكنند گله میكند و دل هایشان را مهر شده مینامد و تأكید میكند كه سخن حق در آن ها نفوذ ندارد.و در جایی دیگر داریم:أفلا یتدبّرون القرآن أم علی قلوب أقفالها (محمد،47/24)؛و چرا در قرآن تدبّر نمیكنند یا بر دل هایشان قفل زده شده؟خداوند قرآن را با زبان ساده و بدون پیچیدگی بیان میكند:و لقد یسّرنا القرآن للذّكر فهل من مدَّكر(قمر،54/17)؛همانا قرآن را برای توجّه به آن آسان قرار دادیم،آیا توجّه كنندهای هست؟«پس هنگامی كه آیات قرآن را تحلیل میكنیم میتوانیم راه هایی برای حل مشكلاتمان در تمام دوره های زندگی پیدا كنیم».
4.حضور قلب و ترك حدیث نفس؛حضور قلب از توجّه بیشتر سرچشمه میگیرد طوری كه انسان تمام حواسش را به یك كلام جمع كند و اندیشه اش را صرف افكار دیگری نكند.این تمركز گرفتن بر روی چیزی به دلیل این كه انسان را به طور كامل از آن چیز بهره مند میكند سبب شادی و انبساط خاطر میگردد.خداوند در قرآن آورده است: یا یحیی خذ الكتاب بقوّةٍ (مریم،19/12)؛یعنی با جدیت و كوشش كتاب را بگیر.یعنی هنگام تلاوت آن،افكارت را از هر چیز به غیر از كلام خدا خالی كن.مهار ذهن و خودداری از انحراف ذهن از مسئله ای به مسئله دیگر امری بس دشوارست و نیازمند به تمرین و تمركز میباشد. خواندن قرآن با تمركز بر روی مفاهیم آن قدرت تمركز انسان را درهمه زمینه های زندگی بالا میبرد.كسی كه قرآن میخواند باید با توجه بخواند نه اینكه یك سری كلمات را از روی عادت زبان جاری كند.قاری قرآن تنها به مقداری كه با توجّه خوانده است،بهره می برد، مانند آبی است كه هدر میرود و مزرعه را سیراب نمیكند.
5.تفهّم؛معنی تفهّم آنست كه برای هر آیه ای توضیح و شرحی مناسب با موضوع آن بدست آورد.آیات قرآن مشتمل بر مطالب گوناگونی است (از صفات آفریدگار گرفته تا صفات آدمیان و …) اگر ما بتوانیم توضیح و شرح آیات قرآن را به كمك تفسیرهای معتبر بدست آورده و مطالعه كنیم می توانیم برای پیشرفت زندگی مان برنامه ریزی كنیم.
6.ترك موانع فهم؛بعضی از مردم به خاطر اینكه شیطان پردهای بر ذهنشان گذاشته است،از فهم معانی قرآن محروم و از درك اسرار و شگفتی های آن بی بهره اند.مهم ترین حجاب های فهم چهار مورد است:
حجاب اول:برخی قاریان تمام تلاش و توجّه خود را بر درست ادا كردن و صحیح تلفظ كردن آیات قرآن میگذارند و فقط برای داشتن صوت بهتر تمرین میكنند.در چنین موقعیت دیگر فرصتی نیست تا قاریان در معنی و مفهوم آیات تفكر كنند.شیطان نیز در این میان انسان را در درست ادا كردن كلمات قرآنی به تردید و وسواس دچار میكند تا دیگر توجهی به معانی نداشته باشد.
حجاب دوم:تلاوت كننده در بعضی مسائل نظریه ای را به تقلید یاد گرفته و نسبت به آن تعصّب دارد و این تعصّب مانع پیشرفت وی در فهم قرآن شده و اجازه نمی دهد به مطلبی غیر نظریه خود بیندیشد.
حجاب سوم:گناهانی هستند كه در روح و دل و جان تلاوت كننده،نفوذ می كند و اصرار به انجام این گناهان و توجّه به هوای نفس موجب میشود تا غباری بر روی آینه قلبشان نشسته و مانع فهم معانی قرآن گردد و این بزرگ ترین حجاب دل است كه بیشتر مردم به آن گرفتارند.
حجاب چهارم:بعضی مردم هنگام خواندن آیات قرآن تنها به ترجمه تحت اللفظی بسنده میكنند و به سراغ منابع دیگری برای فهم قرآن نمیروند و افكارشان را تنها به معنی ظاهری آیات قرآن محدود میكنند.
7.تخصیص؛منظور آنست كه تلاوت كننده قرآن خود را مخاطب بداند.اگر آیه نهی از امری میكند یا وعده نیكی یا جزا و پاداشی را میدهد خود را مخاطب این جمله ها بداند و هنگام خواندن سرگذشت انبیا و اقوام گذشته آن ها را تنها داستان نپندارد بلكه این داستان ها در راستای عبرت آموزی آیندگان در قرآن تعریف شده است.
8.تأثیر؛این است كه تلاوت كننده هنگام خواندن آیات قرآن اگر به مضمون اندوهباری رسید اندوهگین و اگر به مضمون شادی برسد با نشاط گردد.اگر به آیه عذاب می رسد احساس وحشت نماید و اگر به آیه مغفرت رسید شاد شود.
9.ترقی؛مرحله ایست كه قاری گویا كلام را از خداوند میشنود.
قرائت سه درجه دارد:در پایین ترین درجه قاری،قرآن را برای خدا میخواند و خود را در برابر او میبیند و حال وی حالت تضرّع و گریه است.در درجه بعدی تلاوت كننده با قلب خود شهادت میدهد كه پروردگار با الطافش او را مخاطب ساخته و او را مشمول نعماتش قرار داده،دراین مرحله مقام قاری مقام فروتنی و تعظیم و گوش دادن و اندیشیدن است.در درجه سوم قاری گویا مستغرق در دیدار گوینده است امام صادق(ع)در این زمینه میفرمایند:
و الله لقد تجلی الله لخلقه فی كلامه و لكن لایبصرون؛به خدا قسم خداوند در كلام خود برای خلقش تجلی كرده ولی آنان نمیبینند.
10.تبرّی؛هنگامی كه قاری قرآن با چشم خشنودی به خود نگرد،هنگامی كه آیات بهشت و مدح صالحان را میخواند به خود تطبیق ندهد،بلكه برای اهل یقین گواهی دهد و اشتیاق داشته باشد كه به آنان بپیوندد، آیه غضب را به خود تطبیق داده و خود را در خوف و خشیت احساس كند.
در پایان این بحث به این نتیجه خواهیم رسید كه قرآن كریم تنها كتابی برای روخوانی نیست،بلكه برنامه زندگی ماست و یگانه وسیله ایست كه ما را از طوفان بلایا و خطرات حفظ میكند.و همچنین پلی است به درگاه الهی.چه با شادی و چه با غم كسی كه قرآن را با دل و جان بخواند روحش به درگاه الهی پیوند میخورد و نیز فهمیدیم كتاب آسمانی ما قرآن شفابخش خیل از دردها و ناراحتی های بشر است كه اگر از كلماتش بهره ببریم مطمئناً نتیجه میگیریم.
نویسنده : بینه شریعتی مهر
منبع : فثصلنامه بینات، شماره 63
نظرات شما عزیزان:
